QR-4

Hirigune historikoa

Erdi Aroko hiribildua.

Erdi Aroko plangintza du, luzetarako hiru kale eta horiek bateratzen dituen kantoiarekin — Guenkalea, Erdikokalea eta Kaleokerra —, eta zeharkako kale batekin — Zeharkalea — egituratuta. Hiribildua harresiz inguratuta zegoen, eta hiru ate zituen: Oruetakoa, Iruretakoa eta Suso edo Goikoa.

Harresia zen hiribildua eta elizatea bereizten zituen elementua: lehena, hiri-izaerakoa, populazio bilduarekin; bigarrena, berriz, landa-izaerakoa, populazio sakabanatuarekin. Harresi hori desagertuz joan zen presio demografikoagatik, eta, beraz, hiribildua hazten joan zen bere muturreko auzoen norabidean (errebalak). Ate bakoitzean errebal bat sortuko zen: Abesuakoa Iruretako atean; Artibaikoa Oruetakoan; eta Goikoa (Suso), gaur egun Karmengo Kalea, izen bereko atean hasten zena.

Hiribildua osatzen duten orubeek aldaketak izan dituzte neurrietan eta barne-banaketan, eta, beraz, eraikin gehienek Erdi Aroko irudia galdu dute. Hala ere, hiribilduak oso ondo kontserbatzen du kaleen trazadura, garai modernoan eta garaikidean egindako aldaketak gorabehera.

Hirigune historikoa kultura-ondasun izendatu zen 1996an, monumentu-multzo kategoriarekin, eta haren babes-araubidea ezarri zen. 2000. urtean, halaber, Donejakue Bidea monumentu-multzo kategoriarekin kultura-ondasun izendatu zen, eta bertan Markina-Xemeingo hirigune historikoa sartu zen. Gogora dezagun Donejakue Bidearen kostaldeko ibilbidea Mendaroraino (Gipuzkoa) igotzen dela, eta Markinan sartzen dela Arnoate gainetik. Arnoate jaitsiz, bidea Lea- Artibai eskualdean sartzen da Markinatik, eta Artibai ibaiaren ertzari jarraituz, Ziortza-Bolibarrera iristen dira erromesak.

Iturria: “Bizkaiko hiribilduetan zehar / Un paseo por las villas de Bizkaia. Markina-Xemein (9) BFA/DFB”

Guen Kalea 13
48270 Markina-Xemein, Bizkaia

Irudiak (16)

Jarraitu bisita: Hurrengo monumentoak

QR-5

Zeharkalea

Udaletxe zaharra. Udaletxea eraiki arte, herria gobernatzen zuen kontzejuak bilerak egiten zituen Erdikokaleko kantoian, Xemeinen eta Elizabarriako San Pedro elizan. Eraikin honen biografia, gaur egun Bake Epaitegiaren egoitza dena, XVI. mendekoa da. Eraikitzean hainbat fase izan dituen eraikina da, XVIII. mendean lehen eraikina handitzea erabaki baitzen. XIX. mendean Rafael Zavala arkitektoak esku hartu zuen berrikuntza eta banaketa berriak egiteko. Beheko solairuan arkupe zabal bat dago, Oiz mendiko hareharrizko zortzi zutabe barrokotan bermatuta. Zutabe horiek Juan Basaybarrek eta Sebastian Leixardik egin zituzten 1636 eta 1646 urteen artean. Lehenengo solairua Guenkalea, Erdikokalea eta Zeharkalea kaleetara begira dago, burdin forjatuzko balkoiekin. Arkupeak, ate nagusiaren ondoan, Sortzez Garbiaren mihise bat eta testu hau duen kartela bat ditu: Calahorrako eta Calzadako Frantzisko Aguriano Apezpikuak 40 eguneko barkaberatasuna ematen dio Irudi Santu honi Ave Maria edo Salbea otoitz egiten dionari. Irudiak eta testuak XVII. mendetik XX. mendearen hasierara arte hiribilduaren zaindari izan zena gogorarazten dute. Udaletxe zaharraren barruan XIX. mendeko dorrea dago; haren fabrikak eta erlojuaren makineriak hainbat berrikuntza izan dituzte. Erlojuak ordua ematen jarraitzen du eta dorrea bikain kontserbatuta dago.

Lucas Longa arkitektoaren eraikuntza barrokoa da. Sarreraren gainean, frontoi makur eta zatituaz errematatua, Murgatarren armak ikus daitezke; haur baten irudi biluzi batek hareharrizko armarria eusten du, obalatua, bost panelekin eta zortzi puntako hamahiru izarreko orlarekin. Bere fatxadan harlandua, balkoietako forja bikaina, teilatu-hegaleko tailuak eta beheko solairuko errentariak nabarmentzen dira.

Kale honetan, fatxada nagusiko horman dekorazio margotua mantentzen duten bi etxebizitza daude. Zeharkaleko 3. zenbakian frontoi triangeluar bat dago, zirkulu bat duena bigarren solairuko erdiko baoaren ateburuaren gainean. Alboetan bi globo aerostatiko agertzen dira, XVIII. mendearen amaierakoen antzekoak. Goialdean, elezahar bat hiru orletan banatuta dago. Azkena, berriki idatzitako lan batek estaltzen du: ” SE EXECUTO” eta “AÑO” irakur daiteke, baina ezin irakur daiteke datarik . Hormaren oinarria harlanduaren itxuran margotua dago. Kale horretako 7. orubean dagoen etxeak ere dekorazio-margoa du hormetan. Lehenengo pisuan hainbat motibo heraldiko ikus daitezke -arrokailak eta landareak-, eta bigarren pisuan leihoen gainean dauden aurpegi batzuk. Fatxada bi orlek errematatzen dute: “AÑO” eta “1985”. Eraikin hau duela gutxi eraitsia izan da eta bere fatxada berreraikia izan da berritutako margoekin. Iturria: “Bizkaiko hiribilduetan zehar / Un paseo por las villas de Bizkaia. Markina-Xemein (9) BFA/DFB”

Jarraitu irakurtzen

QR-6

Guenkalea

1630eko Markinako sutegi-erroldan, jauregi bihurtutako behe Erdi Aroko dorre hori Maria Ugarte andrearena dela adierazten da. Andres Ansoteguik, bere oinordekoak, konponketa sakonak egin zizkion dorreari, bizitegi-eraikin bihurtu baitzuen. Harresien barruan eraikitako dorreen adibide da, bertako biztanleak udal-boteretik hurbil egon zitezen. Fatxada nagusiak, kareharrizko harlanduzkoak, hiru altuera eta atikoa ditu. Beheko solairuko bi arkuak, lehenengoko ojiba-leiho bikiak, bigarrenareneko balkoi luze handia eta harburuen ilara nabarmentzen dira. Beheko solairuan errentarien aztarnak daude, zalditegiak lotzeko erabiltzen ziren burdinazko uztaiak hain zuzen ere. Abesua kalera begira dagoen fatxadak, aldiz, itxura militarragoa du.

Guenkalea — lehen Somera — kalean, Ansotegi edo Munibetxea jauregia dago. Dorre hori jauregi bihurtu zen, eta haren jatorrizko bolumenetik Guenkalera begira dagoen fatxada baino ez da geratzen. Bertan, bi ojiba-sarrera daude beheko solairuan, eta lau bao zorrotz biki lehenengoan. Eraikin hori, goialdean, Zeharkaleko 17. zenbakiko etxearen goialdean ikus ditzakegun antzeko irudi geometrikoekin margotuta zegoen. Gaur egun, Abesua kaleko 8. zenbakitik sartzen da bertara. Iturria: “Bizkaiko hiribilduetan zehar / Un paseo por las villas de Bizkaia. Markina-Xemein (9) BFA/DFB”

Jarraitu irakurtzen

QR-7

Iruretako Portalea

Harresiaren hegoaldeko atari zaharraren ondoan (Iruretako portala deitua) Arkupe etxea dago; 1854ko eraikina da, neoklasikoa, eta fatxada arkupeduna du. Zelaiari begira dago, hiribilduaren antzinako aisialdirako tokiarekiko estimua erakutsiz.

Harizti zaharra, elementu garrantzitsua Markinako hiri-trazaduran, herriko elkargunea eta pasealekua da.

XVII. mendeko eraikuntza barrokoa (1610), bere fatxadan Urberuagan, BI-633 errepidearen ondoan zegoen izen bereko dorrearen armarria erakusten du. Armarria obalatuak zitori-hori itxurako gurutze bat du, zerrenda bat draganteen ahoan, zuhaitza animalia bat zeharka duela, eta, Ubillatarren leloari jarraituz, Paz más vale inskripzioa.

Xemeingo Santa Maria ondoko San Agustin komentuan 1547 urteaz geroztik zegoen klausura gabeko komunitatea Abesuako errebaleko egungo komentura aldatu zen 1653an. Eliza XVIII. mendekoa da (1793). Kareharrizko fatxada, oro har, xumea da, nahiz eta sarrera barrokoa nabarmentzekoa den. Honen gainean, hutsik dagoen hareharrizko kartela bat dago, Ordenaren armarria jartzeko prestatua beharbada. Bi gorputzeko kanpai-horma batez errematatuta dago. Barrualdeak gurutze latindar forma du eta Merzedeko Ama Birjinaren, San Pedro Nolascoren, Sokorroko Andre Mariaren, San Ramon Nonatoren eta San Blasen irudiak gordetzen ditu. Komentu barrokoaren gainean, adreiluzko hiru solairu eraiki zituen José Luis López de Uralde arkitekto arabarrak XX. mendean. Sarreraren gainean, frontoi zatitu baten barruan, Merzedeko ordenaren armarria dago: bi haurren irudiek koroa bati eusten diote, eta, honen azpian, Merzedeko armak, gurutze bat eta Aragoiko etxeko lau barrak daude. Era berean, fatxadak Ordenaren beste armarri bat erakusten du, baina modernoagoa da.

1917an, Merzedeko Ikastetxeak bere ibilbideari ekin zion, Merzedeko mojek martxan jarrita. Ikasle talde txiki batekin hasi ziren, helburu argi batekin: emakumeak bere burua prestatzeko eta bere aukerak zabaltzeko leku bat izatea. 1945ean, Merzedekoa eta Berrizko Kongregaziokoak elkartu ziren gaur egun jarraitzen duen kongregazioa martxan jartzeko: MMB edo Berrizko Monjas Misionarias. 1961ean, eraikin nagusian handitze-lanak egin ziren barnetegia martxan jartzeko eta hezkuntza-eskaintza zabaltzeko: Nekazaritza eta Administrazio Batxilergoa ematen hasi zen. Garai hartan, Elkargoak Vera-Cruz Ikastetxea izena hartu zuen. Demokrazia garaian, eskolak euskaraz emateko aukera zabaldu zenean, Elkargoak euskal kulturarekin betidanik izan zuen konpromisoa zabaldu zuen. 1985ean, Vera-Cruz Ikastetxea eta Zerutxu Ikastola integratu ziren, eta Berakruz Ikastola izena hartu zuten, gaur egun ezagutzen dugun bezala. Iturria: “Bizkaiko hiribilduetan zehar / Un paseo por las villas de Bizkaia. Markina-Xemein (9) BFA/DFB”

Jarraitu irakurtzen