QR-1

Goiko Portala

Kareaga Etxea, Etxe Margotua eta Solartekua Jauregia.

Aintzina hiribildura sartzeko sarreretako bat.

Kareaga Etxea

Goikoportalera begira dago fatxada nagusia. Eraikin barrokoa (lehen dorretxea zena) hegal handiko teilatu-hegalez errematatuta dago. Lehenengo solairuan, Barroetaren armarria dago —hondatu antzean —. Armarri horrek lehoi bat, San Andresen gurutzea zortzi puntako izar batekin, zuhaitz bat, arranoa txerrikumea jaten eta hiru panela ditu. Armarriaren erdian koroa bat dago eta, ertzean, elezahar hau: Justitia et Charitas Dilecti principis arces (Justizia eta karitatea printze maitatuaren gotorlekuak dira).

Etxe Pintatuta

Erdikokalea 15. zenbakiko etxe pintatuak ere Goikoportalera du fatxadetako bat. Beheko solairua harlanduzkoa da eta goikoak balkoidunak. Irudi geometrikoekin apainduta daude, gaur egun hondatu-xamar dauden arren. Etxe honen eta Goikoportala 2. zenbakiaren artean, bi etxeen arteko karkaba -etxeen arteko pasabidea- ixten duen iroko egurrezko ate bat dago. Barrurantz begira izenarekin (Ekozain), Henrike Arriagak egin zuen, Markina-Xemeingo Hemen Be Bai merkatari elkartearen ekimenari jarraiki. Ekimen horrek karkabak itxi eta haien estetika nabarmentzea zuen helburu. Markina-Xemeingo Udalak proposamena onartu ondoren, 2007an inauguratu zen gure ibilbidean aipatuko dugun ate bilduma.

Solartekua jauregia

Goikoportala 3. zenbakian dago, Mugartegi jauregi barrokoa, Solartekua izenez ere ezaguna. 2004ko apiriletik Markina-Xemeingo udaletxea dago bertan. Herriko jauregirik garrantzitsuenetako bat da; Lucas Longa arkitekto gipuzkoarrak eraiki zuen, 1666an Juan José Fernández de Mugartegui y Mañozcak, Calatravako zaldunak, egindako enkarguaren ondorioz. Beheko solairua, bi solairu eta ganbara ditu. Fatxada nagusia kareharrizkoa da eta harlanduz egina dago. Beheko solairuan, sarbidea ikusi daiteke, busto bat hartzen duen frontoi zatitu batez errematatua; lehen solairuan — solairu noblean —, hareharriz eginak, familiaren armarriak — Mugartegui-Lakako armarria, ezkerrean, eta Mañozcako armarria, eskuinean — eta banakako hiru balkoi, burdinazko forja onarekin, simetria bat gordez. Eraikina erlaitz lodi batez errematatuta dago. Erlaitz hori egurrezko harburu landuez eta lau isurkiko teilatuz apaindutako teilatu-hegal baten aurretik dago.

Atzealdean lorategia zegoen, gaur egun aparkaleku publikoa dena. Alboko fatxadei dagokienez, Karmengo elizarantz altxatzen dena nabarmentzen da, italiar estiloko erdi-puntuko arkuetan dagoen loggia edo solana batekin. Beste fatxadak etxe txiki bat zuen atxikita, etxeko zerbitzurako. Etxe hau desagertu egin da, jauregia bere kontzepzioan izan zen bezalako eraikin exentu bihurtuz.

Barrualdean, atentzioa ematen du zurgintza-lan guztiak: eskailerak, artisauak eta dekorazio-motiboak; horien artean, beheko solairuan, emakume suge bat irudikatzen duen zurezko tailu bat nabarmentzen da.

Iturria: “Bizkaiko hiribilduetan zehar / Un paseo por las villas de Bizkaia. Markina-Xemein (9) BFA/DFB”

Goiko Portala 1
48270 Markina-Xemein, Bizkaia

Irudiak (10)

Jarraitu bisita: Hurrengo monumentoak

QR-2

Goikoportaleko iturria

Goikoportaleko iturria, 1787an eraikia, obra zibil bat da, Markinara ur edangarria ekarri izanaren gailurra irudikatzen duena. Proiektu hori “udal agintariek, tokiko intelektual talde batek eta eliza, baserri, mendi eta burdinolen jabe nagusiek bultzatu zuten, Peñafloridako konde Xavier Maria de Munibe jauna, Euskalerriaren Adiskideen Elkarteko sortzaile eta zuzendaria, buru zutela. Lan honek euskal hirigintza ilustratuaren abangoardian kokatzen du Markina. Francisco de Echanoveren proiektuak kareharrizko zutabe bat du, girlandaz errematatua eta jatorrizkoaren erreplika den perinola batez koroatua. Zutabearen behealdean harri zurizko lau obalo daude, eta horietako batek hiribilduaren armarria erakusten du, eta beste hirurek iturriaren eraikuntzari erreferentzia egiten dioten kuarteto batzuk. Juan Antonio Mogeli (1745-1804) egozten zaizkio. Mogel Xemeingo parrokian aritutako erlijiosoa eta XIX. mendearen hasieran bizkaieraz idatzitako Peru Abarka literatur lanaren egilea izan zen. Iturria: “Bizkaiko hiribilduetan zehar / Un paseo por las villas de Bizkaia. Markina-Xemein (9) BFA/DFB”

Jarraitu irakurtzen

QR-3

Karmengo komentua eta eliza

Proportzio handiko komentu multzo hau egoitzak, iparraldeko baratzeak, klaustroak eta elizak osatzen dute. Komentua 1691n sortu zuen Ignacio Munibe eta Axpe Zenarruzako kolegiatako abadeak, Peñafloridako kondeen semeak. Eliza, ezaugarri barrokoekin eraikia, 1724an inauguratu zen. Arkitektoa nor izan zen ez da ezagutzen, baina eraikuntza frai Marcos karmeldarrari egozten zaio. 1808an komentua kendu egin zuten, eta Frantziako tropen kuartel bihurtu zen. Era berean, 1839an, exklaustrazioa zela eta, erlijiosoak kanporatuak izan ziren 1869ra arte. Fatxada hareharrizkoa da, harlanduzkoa, eta hiru atal ditu: bat erdian eta bi alboetan. Erdikoak, alboetakoak baino garaiagoa, Karmengo Amaren eskultura duen horma-hobi bat hartzen du, eta ordenaren armarria duen frontoi triangeluar batez errematatua dago. Alboetako gorputzak, baxuagoak eta estuagoak, kanpai-hormez errematatuta daude. Elizaren barrualdeak gurutze latindarreko oinplanoa, abside zuzena eta hiru habearte ditu. Alboko bi habearteak, Karmeloko elizak bezala, prozesio-klaustro gisa antolatuta daude. Kupulatxoen bidez estaltzen da; erdiko habeartea eta transeptuaren besoak, berriz, lunetoen bidez; eta gurutzadura, kupularen bidez. Aldare nagusia barrokoa da eta Karmengo Ama Birjina du buru; eskuinean Alexandriako San Zirilo dago, eta, ezkerrean, San Elias. Kristo Gurutzean erretaulak errematatzen du, eskuinean San Angelo eta ezkerrean San Juan de la Cruz dituela. Alboetako aldareak ere barrokoak dira, eta San Joseri (ebanjelioa) eta Santa Teresari (epistola) eskainiak daude. Aldare honen ondoan San Joaquini eta Santa Anari eskainitako beste bat dago. Alboko nabe bakoitzak lau aldare ditu. Eskuinekoak, Jesusen Bihotzari, San Migeli, Lisieuxeko Santa Teresari eta Kalbarioari edo Kristoren Gurutziltzatzeari eskainiak daude. Ezkerrekoak, berriz, San Joan Gurutzekoarentzat, San Antonio Paduakoarentzat eta purgatorioko Animentzat dira. Gaur egun, komentu honetako gelen zati bat Donejakue Bideko erromesentzako aterpetxea da. Iturria: “Bizkaiko hiribilduetan zehar / Un paseo por las villas de Bizkaia. Markina-Xemein (9) BFA/DFB”

Jarraitu irakurtzen

QR-4

Hirigune historikoa

Erdi Aroko plangintza du, luzetarako hiru kale eta horiek bateratzen dituen kantoiarekin — Guenkalea, Erdikokalea eta Kaleokerra —, eta zeharkako kale batekin — Zeharkalea — egituratuta. Hiribildua harresiz inguratuta zegoen, eta hiru ate zituen: Oruetakoa, Iruretakoa eta Suso edo Goikoa. Harresia zen hiribildua eta elizatea bereizten zituen elementua: lehena, hiri-izaerakoa, populazio bilduarekin; bigarrena, berriz, landa-izaerakoa, populazio sakabanatuarekin. Harresi hori desagertuz joan zen presio demografikoagatik, eta, beraz, hiribildua hazten joan zen bere muturreko auzoen norabidean (errebalak). Ate bakoitzean errebal bat sortuko zen: Abesuakoa Iruretako atean; Artibaikoa Oruetakoan; eta Goikoa (Suso), gaur egun Karmengo Kalea, izen bereko atean hasten zena. Hiribildua osatzen duten orubeek aldaketak izan dituzte neurrietan eta barne-banaketan, eta, beraz, eraikin gehienek Erdi Aroko irudia galdu dute. Hala ere, hiribilduak oso ondo kontserbatzen du kaleen trazadura, garai modernoan eta garaikidean egindako aldaketak gorabehera. Hirigune historikoa kultura-ondasun izendatu zen 1996an, monumentu-multzo kategoriarekin, eta haren babes-araubidea ezarri zen. 2000. urtean, halaber, Donejakue Bidea monumentu-multzo kategoriarekin kultura-ondasun izendatu zen, eta bertan Markina-Xemeingo hirigune historikoa sartu zen. Gogora dezagun Donejakue Bidearen kostaldeko ibilbidea Mendaroraino (Gipuzkoa) igotzen dela, eta Markinan sartzen dela Arnoate gainetik. Arnoate jaitsiz, bidea Lea- Artibai eskualdean sartzen da Markinatik, eta Artibai ibaiaren ertzari jarraituz, Ziortza-Bolibarrera iristen dira erromesak. Iturria: “Bizkaiko hiribilduetan zehar / Un paseo por las villas de Bizkaia. Markina-Xemein (9) BFA/DFB”

Jarraitu irakurtzen