Goikoportaleko iturria

Proportzio handiko komentu multzo hau egoitzak, iparraldeko baratzeak, klaustroak eta elizak osatzen dute. Komentua 1691n sortu zuen Ignacio Munibe eta Axpe Zenarruzako kolegiatako abadeak, Peñafloridako kondeen semeak. Eliza, ezaugarri barrokoekin eraikia, 1724an inauguratu zen. Arkitektoa nor izan zen ez da ezagutzen, baina eraikuntza frai Marcos karmeldarrari egozten zaio. 1808an komentua kendu egin zuten, eta Frantziako tropen kuartel bihurtu zen. Era berean, 1839an, exklaustrazioa zela eta, erlijiosoak kanporatuak izan ziren 1869ra arte. Fatxada hareharrizkoa da, harlanduzkoa, eta hiru atal ditu: bat erdian eta bi alboetan. Erdikoak, alboetakoak baino garaiagoa, Karmengo Amaren eskultura duen horma-hobi bat hartzen du, eta ordenaren armarria duen frontoi triangeluar batez errematatua dago. Alboetako gorputzak, baxuagoak eta estuagoak, kanpai-hormez errematatuta daude. Elizaren barrualdeak gurutze latindarreko oinplanoa, abside zuzena eta hiru habearte ditu. Alboko bi habearteak, Karmeloko elizak bezala, prozesio-klaustro gisa antolatuta daude. Kupulatxoen bidez estaltzen da; erdiko habeartea eta transeptuaren besoak, berriz, lunetoen bidez; eta gurutzadura, kupularen bidez. Aldare nagusia barrokoa da eta Karmengo Ama Birjina du buru; eskuinean Alexandriako San Zirilo dago, eta, ezkerrean, San Elias. Kristo Gurutzean erretaulak errematatzen du, eskuinean San Angelo eta ezkerrean San Juan de la Cruz dituela. Alboetako aldareak ere barrokoak dira, eta San Joseri (ebanjelioa) eta Santa Teresari (epistola) eskainiak daude. Aldare honen ondoan San Joaquini eta Santa Anari eskainitako beste bat dago. Alboko nabe bakoitzak lau aldare ditu. Eskuinekoak, Jesusen Bihotzari, San Migeli, Lisieuxeko Santa Teresari eta Kalbarioari edo Kristoren Gurutziltzatzeari eskainiak daude. Ezkerrekoak, berriz, San Joan Gurutzekoarentzat, San Antonio Paduakoarentzat eta purgatorioko Animentzat dira. Gaur egun, komentu honetako gelen zati bat Donejakue Bideko erromesentzako aterpetxea da. Iturria: “Bizkaiko hiribilduetan zehar / Un paseo por las villas de Bizkaia. Markina-Xemein (9) BFA/DFB”

Erdi Aroko plangintza du, luzetarako hiru kale eta horiek bateratzen dituen kantoiarekin — Guenkalea, Erdikokalea eta Kaleokerra —, eta zeharkako kale batekin — Zeharkalea — egituratuta. Hiribildua harresiz inguratuta zegoen, eta hiru ate zituen: Oruetakoa, Iruretakoa eta Suso edo Goikoa. Harresia zen hiribildua eta elizatea bereizten zituen elementua: lehena, hiri-izaerakoa, populazio bilduarekin; bigarrena, berriz, landa-izaerakoa, populazio sakabanatuarekin. Harresi hori desagertuz joan zen presio demografikoagatik, eta, beraz, hiribildua hazten joan zen bere muturreko auzoen norabidean (errebalak). Ate bakoitzean errebal bat sortuko zen: Abesuakoa Iruretako atean; Artibaikoa Oruetakoan; eta Goikoa (Suso), gaur egun Karmengo Kalea, izen bereko atean hasten zena. Hiribildua osatzen duten orubeek aldaketak izan dituzte neurrietan eta barne-banaketan, eta, beraz, eraikin gehienek Erdi Aroko irudia galdu dute. Hala ere, hiribilduak oso ondo kontserbatzen du kaleen trazadura, garai modernoan eta garaikidean egindako aldaketak gorabehera. Hirigune historikoa kultura-ondasun izendatu zen 1996an, monumentu-multzo kategoriarekin, eta haren babes-araubidea ezarri zen. 2000. urtean, halaber, Donejakue Bidea monumentu-multzo kategoriarekin kultura-ondasun izendatu zen, eta bertan Markina-Xemeingo hirigune historikoa sartu zen. Gogora dezagun Donejakue Bidearen kostaldeko ibilbidea Mendaroraino (Gipuzkoa) igotzen dela, eta Markinan sartzen dela Arnoate gainetik. Arnoate jaitsiz, bidea Lea- Artibai eskualdean sartzen da Markinatik, eta Artibai ibaiaren ertzari jarraituz, Ziortza-Bolibarrera iristen dira erromesak. Iturria: “Bizkaiko hiribilduetan zehar / Un paseo por las villas de Bizkaia. Markina-Xemein (9) BFA/DFB”

Udaletxe zaharra. Udaletxea eraiki arte, herria gobernatzen zuen kontzejuak bilerak egiten zituen Erdikokaleko kantoian, Xemeinen eta Elizabarriako San Pedro elizan. Eraikin honen biografia, gaur egun Bake Epaitegiaren egoitza dena, XVI. mendekoa da. Eraikitzean hainbat fase izan dituen eraikina da, XVIII. mendean lehen eraikina handitzea erabaki baitzen. XIX. mendean Rafael Zavala arkitektoak esku hartu zuen berrikuntza eta banaketa berriak egiteko. Beheko solairuan arkupe zabal bat dago, Oiz mendiko hareharrizko zortzi zutabe barrokotan bermatuta. Zutabe horiek Juan Basaybarrek eta Sebastian Leixardik egin zituzten 1636 eta 1646 urteen artean. Lehenengo solairua Guenkalea, Erdikokalea eta Zeharkalea kaleetara begira dago, burdin forjatuzko balkoiekin. Arkupeak, ate nagusiaren ondoan, Sortzez Garbiaren mihise bat eta testu hau duen kartela bat ditu: Calahorrako eta Calzadako Frantzisko Aguriano Apezpikuak 40 eguneko barkaberatasuna ematen dio Irudi Santu honi Ave Maria edo Salbea otoitz egiten dionari. Irudiak eta testuak XVII. mendetik XX. mendearen hasierara arte hiribilduaren zaindari izan zena gogorarazten dute. Udaletxe zaharraren barruan XIX. mendeko dorrea dago; haren fabrikak eta erlojuaren makineriak hainbat berrikuntza izan dituzte. Erlojuak ordua ematen jarraitzen du eta dorrea bikain kontserbatuta dago.

Lucas Longa arkitektoaren eraikuntza barrokoa da. Sarreraren gainean, frontoi makur eta zatituaz errematatua, Murgatarren armak ikus daitezke; haur baten irudi biluzi batek hareharrizko armarria eusten du, obalatua, bost panelekin eta zortzi puntako hamahiru izarreko orlarekin. Bere fatxadan harlandua, balkoietako forja bikaina, teilatu-hegaleko tailuak eta beheko solairuko errentariak nabarmentzen dira.

Kale honetan, fatxada nagusiko horman dekorazio margotua mantentzen duten bi etxebizitza daude. Zeharkaleko 3. zenbakian frontoi triangeluar bat dago, zirkulu bat duena bigarren solairuko erdiko baoaren ateburuaren gainean. Alboetan bi globo aerostatiko agertzen dira, XVIII. mendearen amaierakoen antzekoak. Goialdean, elezahar bat hiru orletan banatuta dago. Azkena, berriki idatzitako lan batek estaltzen du: ” SE EXECUTO” eta “AÑO” irakur daiteke, baina ezin irakur daiteke datarik . Hormaren oinarria harlanduaren itxuran margotua dago. Kale horretako 7. orubean dagoen etxeak ere dekorazio-margoa du hormetan. Lehenengo pisuan hainbat motibo heraldiko ikus daitezke -arrokailak eta landareak-, eta bigarren pisuan leihoen gainean dauden aurpegi batzuk. Fatxada bi orlek errematatzen dute: “AÑO” eta “1985”. Eraikin hau duela gutxi eraitsia izan da eta bere fatxada berreraikia izan da berritutako margoekin. Iturria: “Bizkaiko hiribilduetan zehar / Un paseo por las villas de Bizkaia. Markina-Xemein (9) BFA/DFB”